REPUBLIKA BANANOWA. EKSPRESJA LAT 80.

05.12.2008-04.01.2009

 

Kurator: Jolanta Ciesielska

Autorzy koncepcji: Jolanta Ciesielska, Paweł Jarodzki

Koordynator wystawy: Agnieszka Chodysz

Współpraca ze strony CSW Łaźnia: Jola Woszczenko

 

Artyści biorący udział w wystawie:

Andrzej Awsiej, Mirosław Bałka, Krzysztof Bednarski, Ewa Ciepielewska, Zbigniew Maciej Dowgiałło, Mirosław Filonik, Waldemar Major Fydrych, Anna Gruszczyńska, Ryszard Grzyb, Bożena Grzyb-Jarodzka, Marek Janiak, Paweł Jarodzki, Marek Kijewski, Grzegorz Klaman, Leszek Knaflewski, Jerzy Kosałka, Paweł Kowalewski, Andrzej Kwietniewski, Andrzej Egon Miastkowski, Eugeniusz Minciel, Piotr Młodożeniec, Jarosław Modzelewski, Zdzisław Nitka, Włodzimierz Pawlak, Marek Rogulski, Adam Rzepecki, Stanisław Sielicki, Krzysztof Skarbek, Marek Sobczyk, Paweł Susid, Eugeniusz Szczudło, Andrzej Świetlik, Wojciech Tracewski, Jerzy Truszkowski, Andrzej Makary Wielogórski, Ryszard Woźniak...

 

GRUPPA - WSPÓLNOTA LEEEŻEĆ - TOTART - LUXUS - NEUE BIERIEMIENNOST - KOŁO KLIPSA - ŁÓDŹ KALISKA

 

Wystawa polskiej sztuki lat 80., czyli tzw. stylu nowej ekspresji. Jej przedstawiciele wypowiadali się poprzez malarstwo, rzeźbę, film i happening, nie ograniczając jednak własnej działalności jedynie do pracy twórczej. Przy okazji rozkręcali życie artystyczne całego środowiska, organizując festiwale, plenery, wiece i manifestacje, drukując ulotki i hybrydowe pisma.

Uczestniczka i naoczny świadek większości z tych wydarzeń, Jolanta Ciesielska, zebrała najciekawsze prace powstałe w tamtych czasach, a także imponujący materiał dokumentalny, zawierając go w formie wystawy, której producentem jest Ośrodek Kultury i Sztuki we Wrocławiu działający w ramach Dolnośląskiego Festiwalu Artystycznego.

 

 

 

Jolanta Ciesielska

Republika bananowa. Ekspresja lat 80.

Byli odważni, dowcipni i wyluzowani, skłonni do ryzyka, prowokacyjni, niepokorni. Polscy “dzicy”, bo o nich tutaj mowa, stanowili “crème de la crème” polskiej sztuki lat 80., sztuki, która po próbach czasu nie odeszła do lamusa historii zachwycając do dziś swoją bezkompromisowością, perwersyjnością, nowatorstwem osiągnięć formalnych. Uprawiali każdy gatunek aktywności twórczej: robili akcje i uliczne happeningi, malowali, rzeźbili, kręcili filmy, pisali manifesty, wiersze i eseje o sztuce (i nie tylko). Wystawiali sztuki, drukowali ulotki, szablony, plakaty, wydawali własne pisma artystyczne i informacyjne, organizowali festiwale i plenery, ale też wiece i manifestacje. Otwierali i prowadzili niezależne galerie i pracownie, słowem: żyli pełnią życia, jakby na przekór mrocznej, a niekiedy i groźnej rzeczywistości stanu wojennego, a potem dekadenckiej beznadziei końcowej fazy komunizmu. Można śmiało powiedzieć, że przy tak rozbudowanym stopniu samoorganizacji artyści ci tworzyli niejako “państwo w państwie”, swoją małą, niezawisłą “Republikę bananową”, w której nie obowiązywała cenzura ani żadne utarte, stosowane gdzie indziej kanony zachowań. Świat pozbawiony wszelkich ograniczeń, świat wesołej anarchii, świat “na opak”, w którym toczył się ustawiczny karnawał sztuk wszelakich.

 

Bezpośrednie traktowanie życia jako materii w połączeniu z ich nieokiełznaną wyobraźnią i determinacją, jaka cechowała wszystkich bez wyjątku prezentowanych na wystawie artystów, stanowiły mieszankę “wybuchową”, nieznośną nie tylko dla “ugrzecznionych” salonów i oficjalnych instytucji sztuki, lecz także dla strażników reżimu, urzędników, policji i służb wywiadowczych. Pomimo czynionych gestów, prób zaprzyjaźnienia się z równie aktywnie działającym nurtem sztuki kościelnej “dzicy” nie czuli się tam za dobrze , niektórzy zaś z powodu jawnie deklarowanego antyklerykalizmu nigdy się w takich miejscach nie znaleźli. Nurt, nazwijmy go narodowo-chrześcijański, reprezentował ze śmiertelną powagą sferę sacrum w sztuce, “dzicy” natomiast wyrażali dionizyjską radość profanum. To były światy rozłączne i nieprzystające do siebie i choć sporadycznie obie te grupy spotykały się nawzajem w galeriach przykościelnych: na Żytniej w Warszawie (wystawa “Obecność”, 1985), w Poznaniu i w galerii kościoła św. Krzyża na Ostrowie we Wrocławiu (np. wystawa “Polska pieta” zorganizowana w 1986 roku przez inteligencję katolicką Poznania na rocznicę poznańskiego czerwca), na festiwalach “Droga i Prawda”, na wystawach autorstwa Niny i Janusza Boguckich (np.“Epitafium i siedem przestrzeni”), wreszcie na wystawie “Cóż po artyście w czasie marnym?” której kuratorem był czołowy artysta nurtu “kościelnego” Tadeusz Boruta (gal.“Zachęta”i MN Kraków 1991 r), to istotnymi wystawami były te organizowane przez “świeckich” propagatorów i zagorzałych zwolenników ich twórczości: Andrzeja Bonarskiego i Marię Sitkowską, Andę Rottenberg, Ryszarda Ziarkiewicza, Krzysztofa Stanisławskiego, Stefana Ficnera. Teraz właśnie mija dwadzieścia lat od najważniejszych spośród wystaw “nowej ekspresji” w Polsce, do których należały “Ekspresja lat 80.” (BWA Sopot VI 1986), ”Figury i przedmioty” (Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku, IV 1986),”Moby Dick” (Gdynia, X 1987), “Co słychać?” (Zakłady Norblina, Warszawa XI 1987). Nie mniej ważnymi były pokazy indywidualne artystów w prowadzonych przez nich samych galeriach: warszawskiej “Dziekance” i “Stodole”, poznańskiej “Galerii Wielkiej”, łódzkim “Strychu”, gdańskiej “Wyspie”.

Wspomnieć w tym miejscu wypada także imprezy cykliczne: rozpoczęte od 1985 roku Biennale Sztuki Nowej w Zielonej Górze czy organizowane od 1987 roku Biennale Młodych “Droga i Prawda”, w kościołach św. Marcina i św. Krzyża we Wrocławiu.

 

By wzmocnić siłę oddziaływania, dodać sobie nawzajem odwagi, artyści występowali gromadnie. Jak grzyby po deszczu zaczęły powstawać zwykle kilkuosobowe formacje artystyczne: ”Łódź Kaliska” (1979), ”Pomarańczowa Alternatywa” (1981), ”Luxus” (1982), ”Gruppa” (koniec 1982), ”Koło Klipsa” (1983), ”Neue Bieriemiennost' (1985), TOTART (1986), ”Wspólnota Leeeżeć” (1989). Wszystkie one są reprezentowane na naszej wystawie, uzupełnionej dodatkowo o nazwiska artystów, występujących indywidualnie: Krzysztofa Skarbka, Eugeniusza Minciela, Pawła Susida, Macieja Dowgiałło, Krzysztofa Bednarskiego, Wojciecha Tracewskiego, Annę Gruszczyńską, Grzegorza Klamana, Eugeniusza Szczudło, Jerzego Truszkowskiego, Zdzisława Nitkę. W sumie na wystawie prezentujemy około 150 prac (obrazów, rzeźb, rysunków, filmów) 40 artystów budujących zjawisko zwane “nową ekspresją” czy inaczej “polnische neue wilde”. Oczywiście nie wyczerpuje to listy artystów tego nurtu aktywnych w latach 80., ale powierzchnia galerii i muzeów, w których gościć będzie nasza wystawa ma niestety ograniczone powierzchnie, a większość prac powstających w tamtym czasie posiadała bardzo duże gabaryty, co też było cechą charakterystyczną dla tamtych czasów. Wiele dzieł, zwłaszcza tych budowanych z nietrwałych materiałów po prostu już nie istnieje. To zaś, czego nie mogą przekazać same dzieła - niepowtarzalną atmosferę tamtych lat pełną efemerycznych wydarzeń, po trosze ilustrują plansze z dokumentalnymi zdjęciami, archiwalne ulotki, filmy i plakaty.

 

  

 

Paweł Jarodzki

Roboczy tytuł wystawy odnosi się do niektórych prac, szczególnie malarskich, tego okresu, na których pojawiają się palmy i plaże, a generał Jaruzelski w swych tak charakterystycznych ciemnych okularach, przedstawiany jest jako południowoamerykański dyktator. Sztuka tego okresu, w odróżnieniu od tego co się działo wcześniej, była pełna ironii i humoru. Nie tylko krytykowała czy ośmieszała ówczesną absurdalną rzeczywistość, ale też tworzyła perspektywę utopijnego raju z dużą oczywiście dozą autoironii do własnych wizji.

Na przełomie lat 70. i 80. dochodzi powoli do głosu nowe pokolenie artystów, często jeszcze studentów, którzy nie widzą już swojej przyszłości we współpracy z systemem obowiązującym ówcześnie. Nagle okazało się jasne, że sztuka polska rozwija się pod przedziwnym kloszem.

Równolegle w sztuce światowej można było zaobserwować podobne zmiany, o których jednak informacja docierała do Polski z dużym opóźnieniem i to w sposób bardzo ograniczony.

Tak o malarstwie tego okresu pisze Marta Tarabuła w folderze towarzyszącym wystawie „Bieg czerwonych ludzi” w galerii Zderzak w 2001 roku.

Jednak zmiany te dotyczyły nie tylko malarstwa. W sposób gwałtowny zmieniała się cała kultura, sztuki wizualne, literatura, muzyka, a nawet moda.

Wystawa obok poszczególnych dzieł miałaby pokazywać konkretnych ludzi i ich postawy w tym okresie. Dlatego pełnoprawnymi uczestnikami wystawy byliby również wybrani krytycy, muzycy i inni istotni uczestnicy życia kulturalnego tego czasu.

Wystawa powinna obejmować okres od roku 1980 aż do roku 1989. Odnosić się będzie do takich słynnych wydarzeń jak: wystawa „Ekspresja lat 80-tych” Ryszarda Ziarkiewicza, „Co słychać” i „Polski szyk” Andrzeja Bonarskiego, „Epitafium i siedem przestrzeni” prof. Janusza Boguckiego

 

    

 

„Republika bananowa. Ekspresja lat 80." jest pierwszą, po 20 latach od najważniejszych wydarzeń, tak dużą wystawą polskiej sztuki lat 80. Premierowy wernisaż miał miejsce 26 stycznia 2008 r. w Wałbrzyskiej Galerii Sztuki BWA Zamek Książ.

Wystawie towarzyszy bogato ilustrowany katalog, w którym oprócz tekstów kuratorki Jolanty Ciesielskiej znajdują się archiwalne teksty artystów występujących na wystawie oraz najobszerniejsze w dotychczasowej bibliografii kalendarium wydarzeń artystycznych z lat 1979-93, autorstwa Maryli Sitkowskiej.

 

 

Wystawa została zorganizowana przez Ośrodek Kultury i Sztuki we Wrocławiu w ramach Dolnośląskiego Festiwalu Artystycznego i współfinansowana jest ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Operacyjnego "Promocja twórczości".

 

Partnerzy, miejsca, w których miała miejsce ekspozycja wystawy::

- WGS BWA Zamek Książ

- Muzeum Narodowe w Szczecinie

- Galeria Sztuki Wozownia w Toruniu

- Galeria Miejska Arsenał w Poznaniu

 

Patronami wystawy są:

Bogdan Zdrojewski - Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Marek Łapiński - Marszałek Województwa Dolnośląskiego

Paweł Adamowicz - Prezydent Gdańska

Piotr Kruczkowski - Prezydent Wałbrzycha