ZDERZENIA EPISTEMICZNE. Sztuka, nauka i antropocen

Wystawa jest zwieńczeniem trzynastu artystyczno-naukowych rezydencji w ramach projektu STUDIOTOPIA: Art meets Science in the Anthropocene (2019–2022), inicjatywy łączącej osiem europejskich instytucji kultury i współfinansowanej z programu Unii Europejskiej „Kreatywna Europa”. Trzy odsłony wystawy odbędą się w Centrum Sztuki Współczesnej ŁAŹNIA w Gdańsku, Centre for Fine Arts (BOZAR) w Brukseli i Cluj Cultural Centre w Klużu (we współpracy z Ars Electronica w Linzu, GLUON w Brukseli, Laboral w Gijón, Onassis Stegi w Atenach i Vrije Universiteit Amsterdam). 

Program rezydencyjny STUDIOTOPIA zachęcił naukowców i naukowczynie do wymiany pomysłów, wiedzy i metodologii z artystami i artystkami. Najważniejszym tematem projektu STUDIOTOPIA stały się wyzwania ekologiczne i społeczne współczesnego świata oraz cele zrównoważonego rozwoju wyznaczone przez ONZ. Niektóre z zagadnień, nad którymi pracowali i wciąż pracują zespoły artystyczno-badawcze to: zanieczyszczenie wód i gór mikroplastikiem, zrównoważony system produkcji i dystrybucji żywności, biomedycyna, rośliny jako żywe organizmy, tożsamości hybrydowe, bicie serca islandzkich lodowców, a także światło i muzyka. Podczas wystawy zobaczymy między innymi projekcje wideo, rysunki, dokumentacje badań, instalację dźwiękowo-zapachową i inne.

Wystawa będzie się składała z trzech bloków tematycznych:

Pierwsza część, Ekologie spekulatywne to droga do namysłu nad powiązaniami łączącymi wszystkie żywe i nieożywione byty ziemskie oraz nad pochodzeniem życia biologicznego w ogóle. Twórcy i twórczynie zwracają się ku mądrości ludowej, snują hipotezy o przedludzkiej ewolucji plastiku, wsłuchują się w częstotliwości pierwotnego bagna, by opowiedzieć o zderzeniu historii naturalnej i historii człowieka.

Ziemskie Sensorium – to blok gromadzący dzieła sztuki sprzyjające zwiększonej wrażliwości ekologicznej odbiorców i odbiorczyń, kwestionujące społeczną obojętność wobec innych gatunków. Poezja, malarstwo, dźwięk i zapach tworzą tu sensoryczną drogę do alternatywnej wiedzy o świecie w skali mikro i makro.

W trzeciej grupie: Zhakować technokrację, prezentowane są praktyki artystyczne, które sprzeciwiają się technologicznym receptom na wszystko i powierzchownym rozwiązaniom problemów, proponowanym przez korporacyjne i polityczne elity. Artyści i artystki próbują ukazać nieskuteczność dróg „na skróty”, obiecywanych nam przez biotechnologię czy zielony kapitalizm, które w żaden sposób nie naruszają niesprawiedliwych struktur społecznych leżących u podstaw problemu.

Zespoły artystyczno (ART)-naukowe (SCI) biorące udział w projekcie rezydencyjnym:

Sandra Lorenzi (ART) & Jean-Christophe Marine (SCI)
Kuang-Yi Ku (ART) & Jean-Christophe Marine – Sofie Goormachtig (SCI)
Hypercomf (ART) & Markos K. Digenis (SCI)
3137 (ART) & Dr. Audrey-Flore Ngomsik (SCI)
Alexandra Pirici (ART) & Paco Calvo (SCI)
Ciprian Mureşan (ART) & Sanneke Stigter – Sven Dupré (SCI)
Christiaan Zwanikken (ART) & Emmanuel Grimaud – DM Hoyt (SCI)
Dmitry Gelfand – Eveline Domnitch (ART) & Florian Schreck - Guillaume Schweicher (SCI)
Oswaldo Maciá (ART) & Chris Bean – Emilia Leszkowicz (SCI)

Maja Smrekar (ART) & Jonas Jørgensen (SCI)
Kat Austen (ART) & Indre Žliobaitė – Laurence Gill (SCI)

Voldemars Johansons (ART) & Hugo Thienpont – Alexander Kish – Antoine Reserbat-Plantey (SCI)
Siobhán McDonald (ART) & Chris Bean – Arwyn Jones – Emily Shuckburgh (SCI)

Poniżej prezentujemy obszerniejszy tekst przygotowany przez kuratorkę i kuratora projektu.

ZDERZENIA EPISTEMICZNE. Sztuka, Nauka i Antropocen

Maja i Reuben Fowkes

Granice między nauką a sztuką zostały głęboko zdestabilizowane w dobie Antropocenu, w wyniku postępującego rozkładu ekologicznego niszczącego struktury epistemiczne węglowej ery nowoczesności. Wystawę Zderzenia epistemiczne określić można jako rozpoznanie potencjału praktyk artystycznych do przemodelowania dominujących paradygmatów naukowego rozumowania poprzez zakłócanie logiki technokratycznych rozwiązań i przesuwanie do granic możliwości obowiązujących metodologii badawczych. 

Na ekspozycji znalazły się prace powstałe w wyniku procesu opartego na współpracy, w tyglu, w którym europejskie laboratoria, technologie i naukowa wiedza otworzyły się na katalizator artystycznej inwencji. Dopiero w  kontekście, w którym badania naukowe uwolnione zostały od ograniczeń epistemologii holocenu, powstały warunki do poszukiwania niekonwencjonalnych odpowiedzi na wyzwania planety. Wraz z odwróceniem zwyczajowego podziału ról, maksyma „nauka dla sztuki” może stać się  alternatywnym sposobem współpracy artystyczno-naukowej, w której to sztuka stawia pytania, a nauka wytycza drogę prowadzącą do odpowiedzi. Różnorodność podejść przedstawionych na wystawie odzwierciedla eklektyczny charakter ekspertów zaangażowanych w projekt STUDIOTOPIA: onkolożek i biologów morskich, chemików i psycholożek środowiskowych, sejsmologów i antropolożek zajmujących się istotami innymi niż ludzkie, a także specjalistów i specjalistki z dziedziny paleontologii, fotoniki, nauki o danych i biologii roślin. W świetle wielorakich wyzwań antropocenu, od katastrofalnych zmian klimatycznych, wymierania gatunków i postępujących pandemii po przyspieszającą hybrydyzację świata naturalnego i syntetycznego, wystawa Zderzenia epistemiczne jeszcze głośniej wzywa do epistemicznej różnorodności. Ekspozycja jest próbą przeciwstawienia się apriorycznym wymaganiom użyteczności i opowiedzenia się za społecznie sprawiedliwymi i ekologicznie świadomymi praktykami naukowymi. Zderzenie epistemów sztuki i nauki zaciera granice dyscyplin, radykalnie odwracając hierarchie zachodniego myślenia i tworząc przestrzeń dla hybrydowych form dziewiczej wiedzy o świecie.

Zderzenia epistemiczne to konstelacja składająca się z trzech wielokomórkowych klastrów, prezentujących kolaboracyjne projekty powstałe na grząskim gruncie artystycznego i naukowego niepokoju epoki antropocenu. W pierwszym klastrze poświęconym Ekologiom spekulatywnym artyści sięgają po alternatywne epistemy, by zakwestionować porządek przestrzenny i czasowość antropocenu. Czerpiąc z mądrości ludowej, przepowiadania przyszłości z rybich jelit, snucie hipotez o przedludzkiej ewolucji plastiku, wsłuchiwanie się w częstotliwości pierwotnego bagna starają się nam unaocznić kolizje historii naturalnej i historii człowieka w nowej epoce geologicznej. Innym artystycznym punktem wyjścia do dociekań nad radykalnym powiązaniem wszystkich ożywionych i nieożywionych bytów ziemskich oraz nad pochodzeniem życia biologicznego staje się naukowa obserwacja wpływu światła na mikroskopijne cząsteczki. Druga grupa, Ziemskie Sensorium gromadzi dzieła sztuki zmierzające do  zwiększenia wrażliwości ekologicznej, kwestionujące społeczną obojętność wobec innych gatunków. Współczesna nauka i  potoczna wiedza o roślinach łączą siły w interdyscyplinarnym badaniu, mającym na celu dowartościowanie świata roślinnego i uznanie empatii wobec roślin za ten czynnik społeczny, który doprowadzi do ekologicznej transformacji. Alternatywne epistemologie rozwijają się dzięki wymianie zmysłów w ramach taksonomicznych porządków, a poezja, malarstwo, dźwięk i zapach tworzą fenomenologiczny most do aberracji komórkowych, geomorficznych wibracji i fal mózgowych. Trzeci klaster Zhakować technokrację, przedstawia praktyki artystyczne, które zadają kłam technologicznym panaceom i powierzchownym rozwiązaniom problemów systemowych, proponowanym przez korporacyjne i polityczne elity. Ekologiczne drogi na skróty obiecywane przez biotechnologię, zielony kapitalizm i wirtualne reprezentacje, które w żaden sposób nie naruszają aktualnych, niesprawiedliwych struktur społecznych, zostają tu obalone przez wyobrażanie sobie nietechnokratycznych trajektorii, opowiadanie się za adaptacjami low tech i animowanie alternatywnych scenariuszy.