Miejsce ekspozycji: CSW ŁAŹNIA, ul. Jaskółcza 1
Wernisaż: 25.11.2022 o godz. 19.00
Czas trwania wystawy: 25.11.2022-22.01.2023
Oprowadzania z przewodniczką: 14.01.2023 w godz. 12.00-15.00
Epidermis to łacińska nazwa naskórka – wierzchniej i najcieńszej warstwy skóry. Ona jako pierwsza wchodzi w kontakt ze światem – dotyka, rozpoznaje, odczuwa, bada. To właśnie doświadczenia zmysłowe prowadzą nas przez wystawę Krystyny Jędrzejewskiej-Szmek i Mateusza Olszewskiego (Zaumne).
Pierwsze wrażenie towarzyszące oglądaniu prac wideo to zmysłowa przyjemność: artystka dotyka roślin, rozciera liście przytulii, zanurza ręce w nasiona wiązu, pociera szeleszczące kwiatki koniczyny. Przyjemność bierze się także z dźwięku, który podkreśla bliskość i realność tego doświadczenia. Za jego realizację odpowiada artysta i muzyk Mateusz Olszewski (Zaumne), który w swojej twórczości pracuje ze zjawiskiem ASMR (Auto Sensory Meridian Response), czyli uczuciem przyjemnego mrowienia, które pojawia się w reakcji na niektóre bodźce, np. dźwięki. Jędrzejewska-Szmek i Zaumne wykorzystują dźwięk, dotyk i obraz jako nośniki, dzięki którym możemy wejść na chwilę w bliski kontakt ze światem więcej-niż-ludzkim. Obcowanie z ich pracami jest sensualne, przyjemne i drażniące.
Prace na wystawie dotykają nie tylko kwestii przyjemności wynikającej z doświadczenia zmysłowego, ale mają w sobie również dozę naukowej badawczości. Artyści przesuwają poziom uważności na mikroskalę, dostrajają się do obiektów, które w palcach wydają się malutkie – chcąc obcować z nimi, dostosowują się do ich mikro świata. Jędrzejewska-Szmek jest z wykształcenia biolożką i w swoich małych pracach poszukuje zmysłowej wiedzy – takiej, która bierze się z bliskości, powtarzalności gestów, dotyku, zapachu, dźwięku. To wiedza nieantropocentryczna i niewynikająca z teorii, dla której sposoby poznawania świata przez poza-ludzkie gatunki są równie uprawomocnione, jak te ludzkie. Myślenie, analizowanie, pisanie nie jest tutaj uprzywilejowane – raczej dostępne jako jeden z wielu sposobów uczenia się, równie dobry lub równie zły, jak drapanie, wąchanie, pocieranie czy lizanie. Z kolei Zaumne eksploruje możliwość nawiązania kontaktu z więcej-niż-ludzkim światem poprzez dźwięk – dzięki ASMR spacer w poszukiwaniu roślin staje się ćwiczeniem z uważności i nawiązywania zmysłowej relacji z nimi. Skonstruowana przez artystę ścieżka dźwiękowa dodaje pracom wideo niepokojącej realności i bliskości – w swojej precyzji oddaje materialność roślin lepiej, niż zrobiłyby to bezpośrednie, „naturalne” nagrania terenowe.
Jędrzejewska-Szmek i Zaumne przypominają o spontanicznej badawczości, którą każdy z nas uprawia już od dziecka; jest to poznanie wynikające z ciekawości, powtarzalności doświadczeń i gestów, które mają także istotny wymiar społeczny – wspólnotowej praktyki, łupania, skubania, zbierania, obierania. Opowiada o tym instalacja inspirowana napisanym w 1986 roku esejem Ursuli K. Le Guin The Carrier Bag Theory of Fiction. Autorka porównuje w nim dwa rodzaje narracji: opowieści spod znaku włóczni, które wiążą się z polowaniem, przemocą i indywidualną brawurą oraz opowieści spod znaku torby, wynikające z praktyk wspólnotowych – zbieractwa, dzielenia się, snucia historii. Zdaniem Le Guin włócznia (i związana z nią przemoc) nie była narzędziem kluczowym dla przetrwania i rozwoju gatunku homo sapiens. Pisarka opowiada się po stronie torby, muszli i tykwy – przedmiotów, które pozwalają zbierać i współdzielić, budując relację ze światem opartą nie na dominacji, lecz współpracy. Nawiązująca do eseju praca składa się z tkaniny barwionej owocami bzu, cytatów z Le Guin oraz skomponowanej z nagrań roślin, czterokanałowej instalacji dźwiękowej, która pozwala na czysto zmysłowe zanurzenie się w przestrzeni wystawy. Zaumne za pomocą dźwięku próbuje wydobyć fizyczne właściwości roślin – wyciska z nich kolor, faktury, zapachy.
Dlaczego aprobujemy tylko określone sposoby poznawania, jak działa świat? Czy wiedza nie może brać się z przyjemności i ciekawości? Z bliskiego, intymnego kontaktu? Wiemy, że nasze poznanie zmysłowe jest ograniczone, a próby wejścia w relacje ze światem często niezdarne. Możemy poznać fakturę lub zmierzyć fizyczne właściwości łopianu czy babki, poznać zapach świerku, usłyszeć szelest trawy, ale zapewne nigdy nie dotrzemy do ich roślinnej głębi, nie zrozumiemy, czym naprawdę są inne istoty, z którymi dzielimy świat. Jesteśmy skazani na naskórkowość kontaktu i doświadczenia. Nie mamy jednak innych narzędzi – musimy próbować, używając tych, które są dostępne.
Być może sztuka jest jednym z takich nieoczywistych narzędzi poznawania i rozumienia. Żeby spróbować wejść w kontakt z tym, co poza nami, nie wystarczy nauka – potrzebujemy zapośredniczonego, estetycznego doświadczenia: dźwięków stworzonych przez Zaumne i obrazów Krystyny Jędrzejewskiej-Szmek, które pomagają nam przestroić uważność i przez chwilę być bliżej świata.
Tekst: Bogna Stefańska
Krystyna Jędrzejewska-Szmek – artystka wizualna i biolożka. Absolwentka Fotografii na ASP w Poznaniu, Wydziału Sztuki Mediów na ASP w Warszawie oraz Biologii na Uniwersytecie Warszawskim, przez wiele lat pracowała w Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Warszawskiego. Osią jej zainteresowań są wzajemne powiązania i napięcia pomiędzy człowiekiem a „światem więcej-niż-ludzkim”, który tworzą byty takie jak drzewa, ropuchy, mchy czy grzyby. Konsekwentnie pogłębia działalność artystyczną oscylującą na pograniczu sztuki i nauki.
Członkini Grupy ZAKOLE, która skupia się na poszukiwaniu sposobów opowiadania i doświadczania terenów takich jak bagna oraz przybliżania perspektywy zamieszkujących je istot. Współautorka nagradzanego artbooka „Tropicale”, który dotyka kwestii powiązania botaniki z kolonializmem. Operuje nie tylko w sferze wizualnej, ale też jako autorka tekstów i animatorka różnego rodzaju działań społecznych i warsztatów.
Mateusz Olszewski / Zaumne – poznański artysta dźwiękowy. Badacz ludzkich nastrojów oraz kultury internetu i jej treści dźwiękowych. Zainteresowany twórczo tym, co pozarozumowe i intuicyjne. W swoich kompozycjach używa pieczołowicie przetworzonych sampli wokalnych i łaskoczących dźwięków wywołujących zjawisko ASMR. W jego katalogu znajdziemy albumy eksplorujące tematykę osobistych doświadczeń (Przeżycia, Emo dub) oraz odczuć paranormalnych i snów (Błysk, Contact i Dreams of Teeth Falling Out). Związany z wytwórniami Perfect Aesthetics, czaszka.rec i Mondoj. W zeszłym roku nakładem ostatniej z nich wydał album Élévation, na którym szeptane wersy z Kwiatów Zła Baudelaire’a splatają się z minimalistycznymi melodiami i nagraniami terenowymi.
Współpracował też z Zachętą – Narodową Galerią Sztuki, dla której zrealizował serię słuchowisk Inner Focus na bazie nagrań terenowych, muzyki ambient i spoken word. Dla Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie udźwiękowił hydrofeministczny film Z Wody (Grupa Zakole, 2021), umuzyczniając soundscape mikroorganizmów rzecznych. We współpracy z BWA Wrocław i Canti Illuminati stworzył czterokanałową kompozycję A Visitor, której materią stały się wyłącznie dźwięki wrocławskich Pól Irygacyjnych.
Bogna Stefańska – historyczka sztuki, kuratorka programu publicznego w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie. Zainteresowana praktykami artystycznymi wobec kryzysu klimatycznego, przecięciami działań artystycznych i aktywistycznych, nowym materializmem i ekofeminizmem.
Ułatwienia dostępu
Wstrzymaj
