Wystawa: 16.09-30.10.2022
Miejsca: Łaźnia 1 (ul. Jaskółcza 1) oraz Łaźnia 2 (ul. Strajku Dokerów 5), Gdańsk
Wernisaż: 16.09.2022
— godz. 19.00 (Łaźnia 1, Dolne Miasto)
— godz. 20.30 (Łaźnia 2, Nowy Port)
Oprowadzania:
— 11.10.2022, godz. 18.00, Łaźnia 2: oprowadzanie w języku polskim i angielskim
— 13.10.2022, godz. 18.00, Łaźnia 1: oprowadzanie w języku polskim i angielskim
— 23.10.2022, godz.12.00: oprowadzanie w języku ukraińskim, start w Łaźni 2
W czasie wernisażu zapewniamy transport autokarem z Łaźni 1 do Łaźni 2 o godz 20.00 i powrót o godz. 21.45.
Na wernisaż wstęp wolny.
Artyści i artystki:
Guy van Belle | Karolina Hałatek | Csenge Kolozsvari | Hilda Kozari | Agnes Meyer-Brandis | Gayil Nalls | Raewyn Turner i Brian Harris | Artur Żmijewski
Sensoria. Sztuka i nauka naszych zmysłów
Tekst kuratorski: Nina Czegledy
Sensoria. Sztuka i nauka naszych zmysłów to interdyscyplinarny, odbywający się w kilku miejscach świata projekt poświęcony sposobom postrzegania zmysłów w sztuce i nauce. Dzięki naukowym, społecznym i kulturowym interpretacjom odkrywa on świat zmysłów. Organizowane w ramach tego projektu wystawy, performanse i sympozjum stanowią wynik międzyinstytucjonalnej i międzykulturowej współpracy Centrum Sztuki Współczesnej ŁAŹNIA oraz Sensorium: Centre for Digital Art and Technology na Uniwersytecie York w Toronto (1). Artyści uczestniczący w projekcie – pochodzący z wielu krajów, od Nowej Zelandii po Republikę Czeską – przyczynili się do poszerzenia zarówno jego zasięgu, jak i refleksji na temat wpływu ostatnich ekologicznych i społeczno-kulturowych zmian, jakich doświadczają ludzie oraz i inne istoty żyjące.
Odbieramy świat zmysłami, jednak przez długi czas uważano je za całkowicie autonomiczne, niezależnie funkcjonujące „moduły percepcyjne” w naszym ciele. Współczesne badania wykazały jednak, że są one powiązane i współdziałają ze sobą (2). Ponadto nasz odbiór doznań wizualnych, słuchowych, węchowych czy dotykowych zmienia się wskutek wymiany informacji między receptorami (3). Ostatnie radykalne zmiany w sposobach codziennego funkcjonowania społecznego, takie jak ograniczenia związane z pandemią COVID-19, spowodowały stres i miały konsekwencje emocjonalne u dużej liczby ludzi. Wpłynęły na większość aspektów naszego życia: od geopolityki, przez ekonomię, po sztukę i naukę, w tym na świadomość sensoryczną (4). Prace naukowe wykazały krótko- i prawdopodobnie długoterminowe negatywne skutki wirusa na działanie ludzkich zmysłów (5), zatem kuratorska refleksja nad tymi zagadnieniami w ostatnich latach stała się niezbędna.
Sposób, w jaki odbieramy otoczenie za pośrednictwem systemów sensorycznych, był często źródłem kontrowersji (6). Jak zauważył socjolog i antropolog, profesor David Howes:
„To, co percepcyjne, ma charakter kulturowy i polityczny, a nie jest po prostu (jak chcieliby psychologowie i badacze mózgu) kwestią procesów poznawczych lub mechanizmów neurologicznych zlokalizowanych w indywidualnym podmiocie” (7).
Wraz ze zmieniającymi się wyobrażeniami na temat istot czujących nastąpiło przedefiniowanie dotychczasowej wiedzy, w efekcie czego nastąpiło zbliżenie do tradycyjnych doświadczeń ludów tubylczych. Korzyści płynące z obcowania z naturą dla naszych zmysłów są dobrze znane, jednak należy pamiętać, że nasz stosunek do natury i sposoby jej przedstawiania są zawsze ściśle powiązane z uwarunkowaniami politycznymi, religijnymi, środowiskowymi i społecznymi. W badaniach nad świadomością sensoryczną i indywidualną percepcją nie można więc pomijać roli kontekstu geograficznego, kulturowego i społecznego (8).
Celem badań kuratorskich i rozwoju projektu „Sensoria” od 2019 roku było przedstawienie tematu w niekonwencjonalny sposób. Międzynarodowe rezydencje artystów, warsztaty, prezentacje i tematycznie powiązane dyskusje we współpracy z polskimi instytucjami badawczymi miały miejsce jeszcze przed pandemią, w 2019 i 2020 roku. Ostatnie dwa i pół roku zdalnych oraz wirtualnych sposobów komunikacji drastycznie zmieniło spektrum doświadczenia zmysłowego, w związku z tym wystawy koncentrują się obecnie na swoistym powrocie do dawnych zdolności sensorycznych ciała.
Wyobcowanie zmysłów wzmogło się także z powodu pojawiających się nieustannie nowych technologii, tym samym i media przyczyniły się do odizolowania od siebie zmysłów oraz później do wzrostu tendencyjności treści audiowizualnych w naszych cyfrowych i wirtualnych środowiskach. Wystawa „Sensoria” adaptuje to, co historyczka sztuki i kuratorka Caroline Jones (9) opisała jako „twórczo zdysocjowane Ja”. W swojej przełomowej wystawie „Sensorium” z 2006 roku potraktowała dysocjacyjny sposób działania współczesnych technologii na zmysły jako zaproszenie do zaangażowania się w twórczą zabawę i eksperymenty powiązane z tym problemem. Dlatego też wystawa „Sensoria” opiera się na unikalnych zainteresowaniach artystów skupionych wokół zmysłów węchu, dotyku i słuchu oraz na napięciach związanych z wirtualną współobecnością w dwóch geograficznie oddalonych galeriach.
Głównym celem powstania wystawy jest przedstawienie różnorodnych projektów artystycznych dotyczących percepcji zmysłowej. Służy to podjęciu rozmowy o zmysłach z perspektywy sztuki, ale także nauki, gdyż zaangażowano artystów, którzy w różnorodny sposób przekraczają granice powstawania wiedzy. W Polsce wystawa połączyła uznanych europejskich artystów z polskimi; w podobny sposób odsłona wystawy w Toronto powiązała międzynarodowych artystów z lokalnymi. Wystawa umożliwiła komunikację artystów z różnych zakątków świata, tworząc sieć między kontynentami i ideami, spajając różne perspektywy, aby zbadać to, jak nasz zglobalizowany świat jednocześnie nas połączył i rozdzielił.
Artyści współtworzący wystawy „Sensoria”, wyłonieni dzięki współpracy z głównymi kuratorami projektu i członkami zespołu, zostali zaproszeni do zaprezentowania swoich prac w nowych odsłonach site-specific. Aby projekt ożywiał nasze zmysłowe połączenia z najbliższym otoczeniem, sięgnięto po narzędzia technologiczne i sieć, a jednocześnie dokonano tego pomimo ich; oparto się na wspólnym doświadczeniu i podjęto dyskusję na ich temat. Ponadto sympozjum organizowane przez Sensorium na Uniwersytecie York skupia się na „powrocie” do zmysłowych możliwości ciała po okresie zdalnych i wirtualnych sposobów komunikacji, które – jak już wspomniano – zniekształciły audiowizualne spektrum doświadczenia zmysłowego. Ograniczenia związane z pandemią spowodowały nasze obecne wyobcowanie ze zmysłowego otoczenia, tymczasem wraz ze stopniowym wychodzeniem z izolacji, ponownym „otwarciem” Ameryki Północnej, Europy i reszty świata, należy spodziewać się odrodzenia ludzkiej potrzeby zanurzenia się w wielozmysłowe sensorium. Dzięki temu odzyskają swe znaczenie zmysły zapachu, dotyku i smaku, które utraciły swą rangę w zbiorowym doświadczeniu. Podczas sympozjum „Sensoria” wystąpią artyści, kuratorzy i teoretycy w serii wykładów inauguracyjnych, performansów i paneli artystycznych.
Serdeczne podziękowania dla zespołu CSW Łaźnia, w szczególności dla Lili Bosowskiej i Aleksandry Księżopolskiej za współpracę kuratorską w trudnym okresie ostatnich trzech lat. Serdeczne podziękowania dla Ryszarda W. Kluszczyńskiego za doradztwo przy projekcie „Sensoria”.
Wyrazy szacunku dla Jadwigi Charzyńskiej, dyrektorki CSW Łaźnia.
Ostatnie, ale równie ważne, podziękowania dla Prof. Yu-Zhi Joel Ong za zaangazwanie w rozszerzenie „Sensorii” na międzynarodową współpracę międzyinstytucjonalną.
Przypisy:
1. Sensorium: Centre for Digital Art and Technology at York University (Sensorium) Toronto, Canada
https://sensorium.ampd.yorku.ca/
2. D. Burston, J. Cohen, 2015, Perceptual Integration, Modularity, and Cognitive Penetration, Cognitive Influences on Perception: Implications for Philosophy of Mind, Epistemology, and Philosophy of Action, Oxford University Press
https://aardvark.ucsd.edu/perception/cog_pen.pdf
3. F. Masrour, G. Nirshberg, M. Schon, J. Leardi, E. Barrett, Revisiting the empirical case against perceptual modularity, Front Psychol., 2015, 6:1676 https://doi.org/10.3389/fpsyg.2015.01676
4. T.R. Stanton, Ch. Spence, The Influence of Auditory Cues on Bodily and Movement Perception, Front. Psychol., 17.01.2020, Sec. Perception Science https://doi.org/10.3389/fpsyg.2019.03001
5. D.V. Byrne, Effects and Implications of COVID-19 for the Human Senses, Consumer Preferences, Appetite and Eating Behaviour, Vol. I Foods, 2022 r., 11(12):1738
https://www.mdpi.com/2304-8158/11/12/1738
6. H. McCann, Our sensory experience of the pandemic https://pursuit.unimelb.edu.au/articles/our-sensory-experience-of-the-pandemic
7. D. Howes, Architecture of the Senses
https://www.david-howes.com/DH-research-sampler-arch-senses.htm
8. R.D. Bird, Val Plumwood’s Philosophical Animism: Attentive Inter-actions in the Sentient World, Environmental Humanities, 2013, 3(1)
https://www.environmentandsociety.org/mml/val-plumwoods-philosophical-animism-attentive-interactions-sentient-world
9. C. Jones, The Mediated Sensorium https://citythroughthebody.files.wordpress.com/2013/08/sensorium.pdf
Prace prezentowane na wystawie:
Zamieszkała w Berlinie, Agnes Meyer Brandis to nagradzana artystka interdyscyplinarna. W ramach Sensoriów zaprezentuje wersję swojej instalacji „One Tree ID” (za którą otrzymała wyróżnienie na festiwalu ARS Electronica 2018. „One Tree ID” przekształca lotne związki organiczne pobrane z konkretnego drzewa w perfumy. Używająca ich osoba może nie tylko „nosić” cechy znajdującego się obok drzewa, lecz także skorzystać z elementów jego systemu komunikacyjnego i potencjalnie poprowadzić rozmowę, która – choć z natury niewidoczna i niesłyszalna – zachodzi na poziomie biochemicznym, wykorzystywanym przez rośliny do wymiany informacji.
Rozszerzając swoje badania na sferę komunikacji roślinnej Meyer-Brandis stworzyła także projekt „Have a tea with a Tree / Napij się herbaty z drzewem”, umożliwiający uczestnikom zdalną wizytę w lesie. W ramach projektu uczestnik otrzymuje link do wideokonferencji z wybranym drzewem w czasie rzeczywistym. Praca będzie prezentowana w Łaźni, a już dziś można umówić się na spotkanie z drzewem na: https://teawithatree.com/
Polska artystka Karolina Hałatek zaprezentuje „Ascent” - wielkoformatową, imersyjną instalację świetlną, zaprojektowaną specjalnie do wnętrza Centrum Sztuki Współczesnej ŁAŹNIA. Wertykalny kształt spirali stanowi powtórzenie formy koła, który może odnosić się do cząsteczki w ruchu, fali elektromagnetycznej bądź przedstawiać syntezę antycyklonu. Formalnie minimalistyczna praca, może być również nośnikiem duchowego uniesienia, ekstatycznego porwania do nieba. Świetlisty dym, wydobywający się z wnętrza instalacji, tworzy monumentalną, dynamiczną przestrzeń mającą charakter performatywny. Widz jest zaproszony do wejścia w oko cyklonu, odnalezienia się w nowej, abstrakcyjnej sytuacji zmysłowej umożliwiającej zmianę percepcji i symulacją doświadczenia z pogranicza nadprzyrodzonego zjawiska atmosferycznego.
„Bodylandscapes/Krajobraz cielesny” Csenge Kolozsvari to jednokanałowa praca wideo skupiona na odczuwaniu za pośrednictwem płaszczyzn powięziowych ciała. Kamera jest tu urządzeniem nasłuchującym delikatności mowy skóry, ukazującym kompozycje skomplikowanych tekstur i zbliżeń części ciała, które niezauważalnie przechodzą jedna w drugą. Widz podąża wzrokiem za fałdami i obrzękami, tworzącymi się nieustannie pejzażami. Praca Kolozsvari to propozycja przypomnienia sobie ekologicznych trybów przynależności, alternatywnych sposobów łączenia się z ogromem, który nas otacza i przenika, by ponownie stać się horyzontem.
Polski artysta Artur Żmijewski poprosił grupę osób z niepełnosprawnością wzroku o namalowanie świata takim, jakim go widzą. Efektem jest film wideo pod tytułem „Blindly/Na oślep”. U części z ochotników niepełnosprawność była cecha wrodzoną, u innych pojawiła się później w czasie ich życia. W filmie malują autoportrety i pejzaże, od czasu do czasu prosząc artystę o instrukcje lub podając słowne wyjaśnienia swoich decyzji. Ich obrazy są nieporadne i abstrakcyjne. Jednak to nie powstałe dzieła, ale proces ich tworzenia jest istotą filmu.
Hilda Kozari przeprowadzi trzygodzinne warsztaty z osobami z niepełnosprawnością wzroku oparte na pracy z pamięcią. Spotkaniu towarzyszyć będzie Emilia Leszkowicz, neurobiolożka z Uniwersytetu Gdańskiego. Celem spotkania będzie uwolnienie wspomnień związanych z zapachem. W czasie warsztatów z okrągłych elementów z różnych materiałów powstaną słowa i dłuższe wiadomości w języku Braille’a.
Wyniki warsztatów zostaną zaprezentowane w przestrzeni wystawy „Sensoria” jako instalacja. Widzowie będą mieli okazję do ponownego zastanowienia nad sposobami postrzegania, doświadczając węchem i dotykiem. Praca ma także wymiar włączający osoby z niepełnosprawnością wzroku do grona aktywnych uczestników i odbiorców kultury.
Pochodząca z Nowego Jorku Gayil Nalls przywoła swój projekt „World Sensorium”, który stanowił część oficjalną nowojorskiego wydarzenia milenijnego "Times Square 2000: The Global Celebration at the Crossroads of the World". W wyniku rozpoczętych w 1989 roku dziesięciu latach badań etnobotanicznych, w tym badania ustalającego najbardziej istotny kulturowo naturalny zapach każdego narodu i terytorium, Nalls skomponowała World Sensorium z esencji botanicznych zmieszanych proporcjonalnie według frakcji każdego narodu w ogólnej populacji świata w roku 2000. Z okazji obchodów milenijnych na Times Square w roku 2000, „zapach świata”, jak opisuje go Nalls, spadł na tłum o północy w formie nasączonych substancją zapachową skrawków papieru. Odwołując się do własnych badań artystki nad związkiem między zapachem, pamięcią i teorią tłumu, World Sensorium starał się pobudzić globalną pamięć i powołać empatyczną ludzką wspólnotę oprócz globalnego kolektywu technologicznego stworzonego przez media masowe.
W Łaźni zobaczymy oryginalny flakon z zapachem „World Sensorium” oraz obejrzymy „Experience World Sensorium”, film, w którym kamera obserwuje ośmiu uczestników, na których nadgarstki właśnie zaaplikowano zapach świata.
Nowozelandzcy artyści Raewyn Turner i Brian Harris zaprezentują „ReedRead”. Projekt czerpie z mitologicznej opowieści o dyskrecji nadwornego fryzjera króla Midasa, który w obawie przed zdradzeniem tajemnicy króla, wykopał jamę w ziemi aby wykrzyczeć jej swój sekret. Szumiące trzciny (reeds) które wyrosły w tym miejscu zdradziły tajemnicę wiatrowi. Zainspirowani tą historią artyści podejmą próbę ponownej analizy znalezionych w naturze danych oraz wykorzystania tych interpretacji, łącząc sztukę sensoryczną i inżynierię.
Szepty trzcin są wydobywane i dekodowane przez „ReedRead” i transmitowane na cały świat. Kamizelka, którą mogą nosić widzowie w galerii, jest zabarwiona ziemią getytową podobną do tej, którą można znaleźć na całunie wydobytym z głęboko zakopanych szczątków materialnych grobowca tzw. kopca Midasa, w dawnym królestwie Frygii. Kamizelka pachnie ochrowymi perfumami wykonanymi ze skamieniałego oleju bursztynowego, akacji farnezjańskiej i szafranu
Guy Van Belle we współpracy z Krzysztofem Topolskim i Akademickim Chórem Uniwersytetu Gdańskiego oraz przy udziale publiczności zaprezentują performans „Fanfara”. „Fanfara” składa się z podkładu z nagranymi i wygenerowanymi komputerowo śpiewami ptaków transmitowanego przez lokalne fale radiowe i odbieranego przez muzyków na słuchawkach. Wszyscy muzycy „śpiewają” razem z ptasimi odgłosami, ale mogą też przynieść dodatkowe małe podręczne przedmioty, które wytwarzają dźwięk, np. elektronikę na baterie, przedmioty rezonujące, dostępne będą także megafony i małe wzmacniacze do założenia na siebie.
Chórzyści poruszają się powoli wraz z dodatkowymi muzykami i uczestniczącą publicznością w kierunku wejścia na wystawę. Każdy pojedynczy ruch muzyków i publiczności wpływa na pozycję pozostałych.
Produkcja prac: „Ascent” Karoliny Hałatek oraz „One Tree ID” Agnes Meyer Brandis — producentka Magdalena Komborska/Publish Art, kowal Arkadiusz Kania/Kowalstwo Artystyczne
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego.
ŁAŹNIA 1 ul. Jaskółcza 1, Dolne Miasto Gdańsk
ŁAŹNIA 2 ul. Strajku Dokerów 5, Nowy Port Gdańsk
Godziny otwarcia wystaw:
Poniedziałek: nieczynne
Wtorek-piątek: 14.00-20.00
Sobota-niedziela: 12.00-20.00
Ceny biletów:
Łaźnia 1 - wstęp 1 zł | Dniem wolnym od opłaty dla wszystkich zwiedzających jest środa.
Łaźnia 2 - wstęp wolny
Ułatwienia dostępu
